Dogum kontrolu ve korunma Dogum Kontrolu, her ailenin istedigi sayda ve istedigi zaman cocuk sahibi olmasdr. Bu amacla kadn ve erkekler tarafndan cesitli dogum kontrol yontemleri kullanlmaktadr. Kendinize en uygun dogum kontrol yontemini secmeye calsn. En az yan etkili, en guvenli yontemleri deneyin. En dogrusu ciftin en kolay uyguladklar ve yeterli sonuc aldklar yontemi secmesidir. Bu karar her ciftte farkl olabilir. Doktorunuz size seciminizde dogum kontrol yontemlerini ayrntl olarak anlatarak yardmc olacaktr. Dogum kontrolu yontemleri ile ailelerle birlikte toplumlar da daha saglkl yapda olusmaktadr. Ayrca dogum kontrolu ile cinsel yolla bulasan hastalklar azalmakta, kurtaj oran dusmektedir. Anne ve bebeklerin hasta olmas ve hayatn kaybetme sans azalmaktadr. Turkiye'de her yl yaklask 2000 kadn gebelik, dogum ve logusalk hastalklar nedeniyle yasamn kaybetmektedir. Gebe kadnlarn yaklask yars gebelige istemeden sahip olmakta, yardan fazla kadn ise koruma oran yetersiz olan geleneksel yontemlerle korunmaya calsmaktadr. Asagda dogum kontrol yontemleri ayrntl olarak incelenmektedir. Korunma isteyen kisilerin dikkat edecegi nokta her yontemin her aileye uygun olmayabilecegidir. Bu yuzden genellikle aileye ozel yontem secimi yaplmaldr. Dogum kontrol haplar, gebelikten korunma amac ile agzdan alnarak kullanlan ilaclardr. Genellikle 21 adet tablet, gunde bir adet olarak kullanlr ve tabletlerin bitiminde 7 gun ara verilir. ilk kutuya baslama adetin ilk gunu olur, 21 tablet bittikten birkac gun sonra sonraki ayn adeti baslar. Dogum kontrol haplar adetlerin olma zamann duzenlemekle birlikte genellikle miktarn azaltmaktadrlar fakat bunda korkacak bir nokta yoktur. Bir gun ilac kullanm unutulursa anmsandg ilk an tablet alnmaldr. iki gun unutulursa gebelikten korunma cok azalacagndan baska bir yontem (kondom, takvim yontemi vs.) kullanlmaldr. Dogum kontrol haplarnn kullanmnn baslanmasyla belli yan etkiler ortaya cksa bile ilac kullanmnn devam edilmesiyle zamanla bunlar azalmaktadr. Dikkat edilmesi gereken diger bir nokta da hap kullanm olabildigi kadar surekli olmal, yani aniden ilac kullanm kesilmemelidir. Dogum kontrol haplar, genel olarak icerdigi kadnlk hormonu (estrojen) ile yumurtlamay ve rahmin olas bir gebelik icin hazrlanmasn engelleyerek etkili olmaktadr. Ayrca icerdigi progesteron hormonu ile estrojenin baz yan etkileri yok edilmeye calslmaktadr. Boylece az sklkla gorulse bile bu hormonlara bagl olarak baz yan etkiler olusabilmektedir. Kullanmn ilk uc aynda sklkla gecici olan bulant, kusma, memelerde hassasiyet, kilo arts, duzensiz kanamalar, lekelenmeler olabilir. Haplar uzun sureli kullanmda da baska baz etkilere neden olabilmektedir. Bu etkilerin bazlar olumlu yondedir. ornegin, yumurtalk ve rahim kanseri, yumurtalk iltihab, ds gebelik, kanszlk, iyi huylu meme hastalklar ve yumurtalk kisti olusumunu azaltmaktadr. Dogum kontrol haplarnn gebelikten koruyucu etkisi surekli degildir brakldktan sonra gebelik olusabilir. Bazen ozellikle dusuk dozlu haplarn braklmasndan sonra adet gecikmeleri olabilir. Boyle bir durumda doktora basvurulmal ve adet duzenleyici tedavi yaplmaldr. Rahim ici arac (RIA), ozel bir plastik ve bakrdan yaplms rahim icine yerlestirilerek kullanlan kucuk bir alettir. RIA bir jinekolog tarafndan adetin 2.-3. gununde agrsz bir biciminde yerlestirilebilir. Rahim icine yerlestirildigi ilk ay koruma oran yetersiz olabilir. Bu donemde baska bir yontemle korunmak uygun olacaktr. Rahim icinde yabanc cisim etkisi yaratarak ve icerdigi bakrn etkisiyle gebelikten korumaktadr. Bakr yerine yavas olarak hormon salglayan RIA tipi de vardr. RIA'lar genellikle bes yl sure ile etkilidir. Bu sure sonunda kullanm braklmal veya uygun bir bicimde yenilenmelidir. RIA kullanm ile adet suresi uzayabilir ve miktar artabilir. Bazen adet sanclar yaratabilir. Yaplan arastrmalar sonucunda infeksiyon sklgn artrdg saptanmstr. Bu yuzden sk cinsel temastan kacnlmal, temizlige dikkat edilmelidir. Her adet sonras RIA'nn yerinde olup olmadg kontrol edilmelidir. Bunun icin vajen icine parmak sokularak hareket ettirilerek RIA'nn ipi hissedilmelidir. RIA'nn gebelikten koruyucu etkisi ckarldktan sonra devam etmez ve sonraki aylarda hemen gebelik olusabilir. Tuba ligasyonu, kucuk bir operasyonla tubalarn kapatlmasdr. Laparoskopi, mini laparotomi (Karnn aclmas), veya baska bir operasyon srasnda yaplabilir. Tuba ligasyonu kucuk de olsa bir operasyon yaplmasn gerektirse de cok guvenilir ve yan etkisi olmayan bir yontemdir. Bu yontemin geri donusu yoktur bu yuzden cocuk istegi olmayacak ileri yastaki ve cocuk says yeterli kadnlara yaplmaldr. Aylk ve uc aylk igneler, estrojen ve progesteron hormonlarnn yagl eriyikleridir. Aylk igne (Mesigyna ), adetin ilk gununde yaplr, bir ay boyunca etkili olarak gebelikten korunma saglar. Enjeksiyon her ay yinelenmelidir. Uc aylk igne (Depoprovera ), ise adetin baslangcndan itibaren ilk uc gun icinde kullanlr. Etkili korunma suresi uc ay kadar surer. Enjeksiyon duzenli olarak her uc ayda bir yaplmaldr. Bu iki yontem kullanm kolaylg ve maliyetlerinin azlklar nedeniyle ksa surede populer olmuslardr. Bu yontemlerin yaknma yaratan tek dezavantaj uzun sureli (6 aydan uzun) kullanmlar srasnda adet duzensizlikleri yaratmasdr. Bundan korkulmamal supheli durumlarda gebelik testi yaptrarak ilac kullanmna devam edilmelidir. Kondom (Prezervatif, klf), erkekler tarafndan kullanlan yontemlerin en guvenilir olandr. Kullanm cinsel temas srasnda erkek cinsel organnn sertlestigi srada uzerine taklmas ile olur. En uc ksmda meninin dolmas icin bir miktar bosluk braklmaldr. Kondom uzerinde sperm oldurucu bir madde oldugundan her seferinde yeni bir kondom kullanlmaldr. Kondom kullanm ile seksuel yolla gecen infeksiyon oran, ozellikle hepatit B ve AIDS bulasma sklg azalmaktadr. Basit ve ucuz bir yontem olmasna ragmen guvenilirligi diger yontemlere gore daha azdr. ciftler tarafndan cinsel zevki azaltabildiginden bazen tercih edilmemektedir. Diger yontemler, guvenilir degildir ve kullanmlar zordur. Bu yontemler onerilmemekle beraber baz ciftler tarafndan yeterli bir bicimde kullanlabilmektedirler. Geri cekme yonteminde erkek cinsel iliski srasnda bosalma olmadan penisini geri ceker. Bazen engellenemeyen bosalmalar olabildiginden bu yontem guvenilir degildir. Takvim yonteminde kadnlarda yumurtlama zamannn tahmin edilmesine dayanr. Normalde yumurtlama adet baslangcndan sonra 13-14. gunde olur. Yumurtlamann izlenmesi ayrca vucut ss takibi ile yaplabilir. Sabah uyanr uyanmaz koltuk altndan vucut ssna baklr. Vucut ss yumurtlama doneminde 0.5 derece santigrat yukselir. Bu donemde cinsel iliski yaplmazsa veya dikkat edilirse gebelikten kacnlms olur. Fakat yumurtlama bazen beklenen tarihte olmaz ve bu da istenmeyen gebeliklere neden olabilir. Vajinal ovul veya vajinal temizlik yontemleri guvenilir degillerdir ve saglk acsndan zararl olabilirler. Vajenin dogal salgsnn bu yontemlerle bozulmas buradaki organlarn hastalklara kars direncini azaltr.